Ongeveer een jaar geleden verscheen het spraakmakende boek van H. M. Kuitert, Jezus nalatenschap van het christendom. Het boek heeft in christelijke kring veel stof doen opwaaien, door voor vele christenen wel zeer controversiële stellingnames. Dat zou op zich zichzelf geen reden zijn in deze kolommen aandacht te besteden aan dit boek, ware het niet dat Kuitert ons op wel zeer indringende wijze confronteert met onze eigen positie en geloofsinhoud. Niet dat vanuit joodse kring niet altijd al veel elementen van Kuitert’s redeneringen werden naar voren gebracht, wel dat dit gebeurt vanuit christelijke kring en met een groot inzicht in het joodse G”D’s begrip en de historische gevoeligheden tussen twee stromen, die stoelen op dezelfde wortel.
Voor de auteur was Jezus een uitdrukkelijk aanhanger van de joodse godsdienst en dient dat een essentieel uitgangspunt te zijn voor iedere christologie. Door dat te doen neemt hij wel zeer uitdrukkelijk afstand van de idee van een God op aarde in de vorm van een zoon. Wij weten wel dat dat niet kan: G”D is totale abstractie, is een eenheid en valt niet te kennen. Dat is wat ook de jood Jezus geloofde, iets anders zou fundamenteel in strijd zijn met dat geloof. Wat anderen er van gemaakt hebben, zeer tot het verdriet van Kuitert, heeft diepe sporen in de historie getrokken. De concilies van Nicea (325) en Chalcedon (451) legden de twee naturen leer vast, wat inhield dat Jezus zowel goddelijk als menselijk was. Dat werd een onaantastbaar element van het christelijke geloof.
Elders zegt Kuitert: dat er niets in het onderwijs van Jezus is dat ook niet in het onderwijs van de joden was en verder alles wat het nieuwe testament biedt vinden we ook in het oude. De verzoende G”D, de barmhartige G”D, de weg naar een verantwoordelijk leven, alles staat er al (zie overigens ook de boeken van David Flusser en Pinchas Lapide in onze eigen bibliotheek).
Maar als dit alles zo is, wat is dan het nieuwe van het christendom, wat is dan de nouveaut volgens Kuitert? Dat is: dat de G”D van de joden door Jezus en de predekingen van i.h.b. Paulus, ook de G”D van de heidenen is geworden. En dat is voor ons even slikken. Want is er dan nog wel sprake van een “uitverkoren volk” een volk G”Ds. Misschien zijn alle volken G’Ds volk of geen van allen suggereert Kuitert.
In deze visie wordt door Kuitert een grote plaats ingeruimd voor het joodse ritueel van de verzoening, zoals we dat vinden in Wajikra hoofdstuk 16. Daar lezen we over de offers die gebracht worden ter verzoening, over de zondebok voor Azazel, die gezonden wordt naar de woestijn en de zonden en misdaden zal wegdragen van het joodse volk. En ook lezen we daar over de actualiteit van vandaag, jom kippoer. In die visie wordt Jezus gezien als de zondebok, die de overtredingen van de niet-joden wegdraagt, een visie die i.h.b. door Paulus werd uitgedragen. Hoe het zij, het nieuwste boek van Kuitert is doordrenkt van joodse noties, en hij pleit voor het joodse model van leven, ieder met behoud van eigen identiteit: leven voor G”Ds aangezicht als leven in verantwoordelijkheid als mens, die weet van G”Ds barmhartigheid en rechtvaardigheid, weet van schuld, berouw en verzoening. En zijn dat niet precies de gedachten die ons bezighouden bij de komende jom touwiem?
Het is een genoegen om te lezen hoe Kuitert in zijn christendom, het jodendom een meer dan volwaardige plaats geeft. Aanbevolen lectuur om onze eigen positie te bepalen in die gecompliceerde wereld waarin wij als joden leven.